W dniach 30 czerwca – 6 lipca 2017 r., w Krakowie, po raz pierwszy w historii Konwencji Światowego Dziedzictwa odbyło się Forum Zarządców Miejsc Światowego Dziedzictwa, będące wydarzeniem towarzyszącym 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Polsce. Pomysłodawcą i organizatorem Forum był Narodowy Instytut Dziedzictwa przy współpracy z ICCROM oraz wsparciu Centrum Światowego Dziedzictwa, ICCROM, IUCN i ICOMOS. Gospodarzem Forum był Prezydent Miasta Krakowa oraz Miasto Kraków.
Ideą Forum było zjednoczenie przedstawicieli miejsc światowego dziedzictwa z całego świata z tymi, którzy pracują w samym sercu systemu procedur światowego dziedzictwa. Nie ma wątpliwości, że muszą powstać silniejsze „mosty” łączące system procedur światowego dziedzictwa z jego zewnętrznymi wykonawcami, których codzienna praca, polegająca m.in. na ochronie wyjątkowej powszechnej wartości zarządzanego miejsca, jest prawdziwym przykładem wdrażania Konwencji.
Głównymi założeniami Forum były: zrozumienie procesu decyzyjnego Komitetu i jego roli w ochronie światowego dziedzictwa kulturowego, wskazanie roli i miejsca jakie zajmują zarządcy w procesie raportowania okresowego (SoC reports) oraz zrozumienie ich związku z decyzjami Komitetu Światowego Dziedzictwa.
W Forum udział wzięło prawie 100 uczestników z 25 Państw-Stron z całego świata. Spotkanie rozpoczęło się 30 czerwca 2017 r. uroczystą kolacją na zaproszenie Prezydenta Miasta Krakowa. Kolejne trzy dni poświęcone były prezentacji przez Centrum Światowego Dziedzictwa, ICCROM, IUCN i ICOMOS systemu światowego dziedzictwa, kluczowych organizacji i ich roli w systemie, monitoringu miejsc światowego dziedzictwa oraz specjalistycznych działań i narzędzi. Także uczestniczący w Forum zarządcy miejsc światowego dziedzictwa z Syrii, Ekwadoru, Polski, Indonezji, Lesotho, Republiki Południowej Afryki i Hondurasu podzielili się własnymi doświadczeniami prezentując ich studia przypadków. Narodowy Instytut Dziedzictwa przedstawił natomiast perspektywę polską, z punktu widzenia zarówno zarządcy miejsc, jaki i krajowego Punktu Kontaktowego, a także członka Komitetu Światowego Dziedzictwa. Następnie zarządcy przez trzy kolejne dni mogli uczestniczyć w sesji plenarnej Komitetu podczas omawiania punktu 7, tj. raportów o stanie zachowania miejsc światowego dziedzictwa (SoC).
Jednym z głównych rezultatów Forum było przygotowanie przez zarządców stanowiska podsumowującego to międzynarodowe spotkanie. Wynikiem ich pracy podczas krótkich warsztatów jest wspólnie wypracowane stanowisko, w którym rozpoznano trzy grupy potrzeb, odnoszące się do: (eko)systemu światowego dziedzictwa, procesów światowego dziedzictwa oraz rozwijania umiejętności i wiedzy eksperckiej (capacity building). Wspomniane stanowisko i ostateczne wnioski przedstawiono podczas uroczystego zakończenia Forum Zarządców Miejsc Światowego Dziedzictwa, dnia 6 lipca 2017 r.
Zaangażowanie uczestników oraz dyskusja jaka towarzyszyła prezentacji stanowiska jednoznacznie wskazują na potrzebę kontynuacji spotkań zarządców miejsc światowego dziedzictwa, organizowanych w połączeniu z corocznymi sesjami Komitetu Światowego Dziedzictwa. Powiązanie spotkania z sesją Komitetu stawia tych, którzy bezpośrednio odpowiadają za ochronę miejsc światowego dziedzictwa w centrum uwagi i tworzy niepowtarzalną okazję, aby ich głos został usłyszany na poziomie systemu światowego dziedzictwa. Coroczne spotkania zarządców miejsc światowego dziedzictwa, organizacji doradczych i członków Komitetu wokół problemów związanych z ochroną światowego dziedzictwa z pewnością wzmocnią poczucie zarówno odpowiedzialności, jak i więzi – poczucie wspólnoty i współodpowiedzialności za światowe dziedzictwo.
Stanowisko Forum Zarządców Miejsc Światowego Dziedzictwa
Kontekst organizacyjny
Konwencja światowego dziedzictwa zobowiązuje Państwa-Strony, które do niej przystąpiły do ochrony, konserwacji i prezentacji miejsc posiadających wyjątkową powszechną wartość. Odpowiednie warunki dla właściwej ochrony prawie zawsze powstają na poziomie państwa, natomiast realizacja zobowiązań wynikających z wpisu na Listę światowego dziedzictwa odbywa się przede wszystkim na poziomie poszczególnych miejsc i jest wykonywana przez szerokie grono interesariuszy tj. urzędy, instytucje, osoby operujące na terenie danego miejsca i za nie odpowiedzialne. Od ich możliwości, umiejętności, świadomości, zaangażowania i znajomości Konwencji oraz zrozumienia systemu zależy poziom ochrony miejsc światowego dziedzictwa.
Mimo, że stroną Konwencji jest państwo reprezentowane przez właściwe struktury rządowe, to zarządcy miejsc światowego dziedzictwa stanowią najistotniejszą grupę w systemie światowego dziedzictwa, od której zależy przyszłość poszczególnych miejsc i w dużej mierze również wiarygodność Konwencji światowego dziedzictwa jako międzynarodowego narzędzia wspomagającego ochronę dziedzictwa. Zarządcy miejsc światowego dziedzictwa pochodzą z bardzo różnych „realiów” – sektora publicznego lub prywatnego, organizacji związanych lub nie z szeroko pojętym dziedzictwem, czy innych. To oni starają się pogodzić oczekiwania i wymogi międzynarodowej społeczności zaangażowanej w ochronę dziedzictwa z faktycznymi potrzebami i możliwościami konkretnego miejsca, które mają pod swoją pieczą.
Organem wykonawczym Konwencji światowego dziedzictwa jest Komitet Światowego Dziedzictwa, który monitoruje ochronę wyjątkowej powszechnej wartości miejsc światowego dziedzictwa oraz ich „stan zachowania” oraz odpowiada za aktualizację Listy światowego dziedzictwa. Swoje obowiązki wykonuje przy pomocy sekretariatu – Centrum Światowego Dziedzictwa (World Heritage Centre) i organizacji doradczych (ICCROM, ICOMOS i IUCN), za pomocą procesów znanych jako „raporty okresowe" (Periodic Reporting) oraz „monitoring kontrolny" (Reactive Monitoring). Proces monitoringu kontrolnego obejmuje zbieranie danych od Państw Stron, organizowanie misji monitorujących oraz sporządzanie raportów o stanie zachowania miejsc światowego dziedzictwa w oparciu o rekomendacje organizacji doradczych.
Raporty te są omawiane na corocznych posiedzeniach Komitetu Dziedzictwa Światowego, przyjmowane jego decyzją, a następnie wysyłane do Państw Stron do wdrażania. Adresatem rekomendacji zawartych w decyzjach, w całości lub w znaczącej części, są zarządcy tych miejsc. Rekomendacje te, podejmowane w konkretnych okolicznościach wynikających ze sposobu funkcjonowania systemu światowego dziedzictwa i jednocześnie niejednokrotnie obarczone brakiem wystarczającej znajomości sposobu funkcjonowania danego miejsca światowego dziedzictwa, mają przede wszystkim charakter kierunkowy. Z tych powodów bywają w wielu sytuacjach niezrozumiałe dla zarządców.
W sytuacji, gdy Lista światowego dziedzictwa liczy ponad 1000 miejsc, a ochroną objętych jest 276 milionów hektarów powierzchni ziemi, lepsze zrozumienie przez zarządców miejsc procesu podejmowania decyzji w systemie światowego dziedzictwa staje się kluczową sprawą, aby skutecznie chronić wyjątkową powszechną wartość tych miejsc. Pozwoliłoby to Konwencji wypełnić swój potencjał jako narzędzie i katalizator ochrony światowego dziedzictwa, czy ochrony dziedzictwa w ogóle. Jednocześnie przyszłe ulepszenia procedur decyzyjnych muszą opierać się na większym zaangażowaniu osób zajmujących się na co dzień światowym dziedzictwem.
Nie ma więc wątpliwości, że muszą powstać silniejsze „mosty” łączące system procedur światowego dziedzictwa z jego zewnętrznymi wykonawcami, których codzienna praca, polegająca m.in. na ochronie wyjątkowej powszechnej wartości zarządzanego miejsca, jest prawdziwym przykładem wdrażania Konwencji.
Dlatego właśnie Polska jako Państwo-Strona Konwencji, przy okazji przewodnictwa sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, zaproponowała organizację Forum zarządców miejsc światowego dziedzictwa, aby zjednoczyć przedstawicieli miejsc światowego dziedzictwa z całego świata z tymi, którzy pracują w samym sercu systemu procedur światowego dziedzictwa.
Uczestnicy
W Forum udział wzięło prawie 100 uczestników z 25 Państw-Stron z całego świata, wybranych spośród zarządców miejsc światowego dziedzictwa, dla których zostały przygotowane raporty o stanie zachowania do przedstawienia podczas 41. sesji do decyzji Komitetowi Światowego Dziedzictwa. Dla pełnej reprezentatywności wybrani zostali przedstawiciele miejsc przyrodniczych, kulturowych oraz mieszanych.
Organizatorzy
Narodowy Instytut Dziedzictwa, ICCROM